BTĐKT - Diễn văn tại lễ Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9-2025) Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ: “Tổ quốc Việt Nam là kết tinh của truyền thống văn hiến nghìn năm dựng nước và giữ nước; của bản lĩnh kiên cường, trí tuệ, lòng nhân ái và khát vọng vươn lên. Tinh thần ấy đã hun đúc nên sức mạnh vĩ đại của Cách mạng tháng Tám”(1). Đã 80 năm trôi qua, đất nước đã có biết bao sự vận động, biến thiên trên các mặt của đời sống xã hội, xong tinh thần bất diệt của Cách mạng tháng Tám năm 1945 mãi trường tồn cùng năm tháng, thời gian, là nguồn gốc, động lực để toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta tăng tốc, bứt phá thực hiện thắng lợi các chỉ tiêu, nội dung của các phong trào thi đua yêu nước do Đảng, Nhà nước, cơ quan, đơn vị, địa phương phát động đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Cách mạng tháng Tám năm 1945 thắng lợi là sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới ngọn cờ vẻ vang của Đảng Cộng sản Việt Nam
Đoàn kết là truyền thống cực kỳ quý báu của dân tộc được truyền từ đời này sang đời khác, từ thế này qua thế hệ khác như những chỉ dẫn để đất nước ta vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách chiến thắng giặc ngoại xâm, thiên nhiên khắc nghiệt, trường tồn và phát triển mãi mãi. Ngay từ khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược nước ta vào năm 1858, với truyền thống đoàn kết đã có từ lâu đời, các sĩ phu đã đoàn kết, tập hợp lực lượng rộng rãi trong xã hội đứng dậy chống lại cuộc chiến tranh xâm lược phi nghĩa của thực dân Pháp, bảo vệ từng “tấc đất, tấc vàng” thiêng liêng của tiên tổ để lại. Tuy nhiên, các cuộc đấu tranh, phong trào yêu nước của nhân dân ta đều thất bại, dìm trong biển máu vì thiếu một đường lối cách mạng đúng đắn; thiếu sự lãnh đạo của một giai cấp tiên tiến.
Giữa lúc cách mạng Việt Nam đang bế tắc, khủng hoảng về đường lối, không xác định được mục tiêu, phương hướng con đường đấu tranh cách mạng đúng đắn cho dân tộc, Nguyễn Tất Thành (sau này là Nguyễn Ái Quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh) đã xuất hiện, đem lại một niềm hy vọng, tương lai tươi sáng cho đất nước sau này. Ngày 5/6/1911 Nguyễn Tất Thành đã rời bến nhà Rồng (Sài Gòn, nay là Thành phố Hồ Chí Minh) ra đi tìm đường cứu nước. Cuộc hành trình của Người trải qua nhiều quốc gia, dân tộc từ những trung tâm văn minh, náo nhiệt, sôi động, sầm uất cho đến những nơi cực khổ, bần hàn nhất thế giới. Một kết luận sâu sắc thấm đẫm giá trị nhân văn đã được Người rút ra: “Dù màu da có khác nhau, trên đời này chỉ có hai giống người: Giống người bóc lột và giống người bị bóc lột. Mà cũng chỉ có một mối tình hữu ái là thật mà thôi: Tình hữu ái vô sản”(2). Đây chính là cơ sở nền móng vững chắc đặt cách mạng Việt Nam vào dòng chảy của cách mạng thế giới, là một bộ phận của phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc trên thế giới.
Trong quá trình ra đi tìm đường cứu nước, Người luôn tranh thủ tìm sự giúp đỡ, hỗ trợ, ủng hộ của các chính đảng tiến bộ, nhân dân yêu chuộng hoà bình thế giới đối với cách mạng Việt Nam. Tháng 7/1920 Người đọc bản Sơ thảo Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của V.I.Lênin. Bản luận cương đã chỉ cho Người con đường đấu tranh để giải phóng dân tộc, từ đó Người quyết định đi theo Lênin, đi theo con đường mà Cách mạng tháng Mười đã chọn và Người khẳng định: Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa cách mạng và chân chính nhất là chủ nghĩa Lênin. Đến đây, tương lai, tiền đồ và con đường cứu dân, cứu nước của Người đối với dân tộc đã rõ. Với nhãn quan chính trị nhạy bén, vào năm 1924, Người từ Liên Xô về Quảng Châu, Trung Quốc, lập ra Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, quy tụ những thanh niên - trí thức yêu nước ưu tú, mở nhiều lớp huấn luyện để đào tạo thành một lớp cán bộ tài năng đầu tiên của Đảng, chuẩn bị làm kách mệnh. Vì theo Người:“Kách mệnh là việc chung cả dân chúng chứ không phải việc một hai người”.
Ảnh hưởng của Hội đến các phong trào yêu nước và cách mạng Việt Nam rất sâu rộng, các phong trào đấu tranh của công nhân và nhân dân lao động phát triển rất sôi nổi, đòi hỏi phải thành lập Đảng Cộng sản để đưa phong trào tiếp tục tiến lên. Được sự uỷ nhiệm của Quốc tế Cộng sản, Nguyễn Ái Quốc kịp thời xuất hiện. Với uy tín và tài năng của mình, Người đã đứng ra thống nhất các tổ chức cộng sản thành một đảng duy nhất: Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3/2/1930. Người là trung tâm của sự đoàn kết dân tộc, gạt bỏ các bất đồng trước đó và đi tới thống nhất phong trào Cộng sản Việt Nam là: Bỏ mọi thành kiến xung đột cũ, thành thật hợp tác để thống nhất các nhóm cộng sản Đông Dương.
Ngay sau khi Đảng ra đời, một cao trào cách mạng sôi nổi đã diễn ra trên phạm vi cả nước với đỉnh cao là hàng chục cuộc biểu tình ở Nghệ An và Hà Tĩnh dẫn đến sự ra đời của các làng đỏ - Xô viết. Tuy phong trào nhanh chóng bị dìm trong bể máu nhưng trong cao trào cách mạng này “công nông đã bắt tay nhau giữa trận tiền” - yếu tố nền tảng của khối đại đoàn kết dân tộc đã hình thành trên thực tế, làm nên cao trào cách mạng sôi nổi trong cả nước, đỉnh cao là Xô viết - Nghệ Tĩnh.
Bước sang năm 1936, tình hình trong nước và thế giới có nhiều biến đổi quan trọng, Đảng đã kịp thời chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, đổi mới mạnh mẽ công tác vận động và tổ chức quần chúng. Một cao trào đấu tranh mạnh mẽ tiếp tục dâng cao khắp cả nước, lôi cuốn không chỉ hàng triệu quần chúng công nhân, nông dân, mà cả những tầng lớp yêu nước khác như trí thức, tiểu thương, tiểu chủ, địa chủ, thân hào và tư sản dân tộc... Đến thời kỳ này, khối đoàn kết dân tộc được mở rộng và củng cố thêm một bước, tạo điều kiện đoàn kết hết thảy các giai tầng trong cả nước vùng lên giành chính quyền khi thời cơ chín muồi.
Chiến tranh thế giới thứ 2 bùng nổ vào ngày 1/9/1939, tình hình quốc tế và trong nước chuyển biến hết sức mau lẹ và sâu sắc. Tháng 11/1939, Đảng ta đã kịp thời điều chỉnh đường lối chiến lược và sách lược cho phù hợp với tình hình. Với sự trở về của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ 8 của Đảng họp vào từ ngày 10 đến 19/5/1941 đã hoàn chỉnh chủ trương chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng, mở ra con đường đi tới thắng lợi của cuộc đấu tranh yêu nước, giải phóng dân tộc của nhân dân ta. Hội nghị khẳng định: Cuộc cách mạng Đông Dương trong giai đoạn hiện tại là một cuộc cách mạng dân tộc giải phóng; do vậy: Trong lúc này quyền lợi của bộ phận của giai cấp phải đặt dưới sự sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc. Để phát huy tối đa sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước, của tinh thần dân tộc, Hội nghị chủ trương thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập Đồng Minh (Việt Minh), đặt mục tiêu của cuộc cách mạng trong phạm vi từng dân tộc ở Đông Dương để xem xét và giải quyết một cách cụ thể.
Sự ra đời của mặt trận Việt Minh đánh dấu một bước ngoặt trong đường lối lãnh đạo cách mạng hướng tới việc mở rộng và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, quy tụ và phát huy cao độ nội lực dân tộc cho một cuộc hồi sinh vĩ đại. Lần đầu tiên chủ trương đoàn kết dân tộc của Đảng được đặt trên cơ sở của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam. Chủ trương này được thực hiện nhất quán trong công tác vận động quần chúng của Đảng. Vì vậy, mặt trận Việt Minh không chỉ làm cho khối đại đoàn kết dân tộc được mở rộng, củng cố không ngừng, mà còn là phương tiện nâng lực lượng của khối đại đoàn kết ấy lên gấp bội thông qua việc biến khối đại đoàn kết thành một tổ chức có sức chiến đấu cao. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và lãnh tụ Hồ Chí Minh, thông qua Việt Minh, dân tộc ta không những đã đoàn kết lại mà lần đầu tiên còn biết cách đoàn kết có hiệu quả cao nhất. Từ sau khi ra đời, mặt trận Việt Minh đã nhanh chóng trở thành hạt nhân quy tụ sức mạnh đoàn kết dân tộc. Lực lượng cách mạng đứng dưới ngọn cờ đại nghĩa của Việt Minh ngày càng được mở rộng và phát triển không ngừng.
Tuy nhiên, trong bối cảnh của những diễn biến rất phức tạp và mau chóng của thời cuộc, những bất đồng, dị biệt cố hữu của dân tộc vốn được thực dân Pháp và phát-xít Nhật lợi dụng, khoét sâu thêm, không phải dễ dàng gì một sớm một chiều vượt qua được. Trong hàng ngũ những người Việt Nam yêu nước, không ít người đã bị những chiêu bài tuyên truyền của thực dân Pháp, phát xít Nhật hoặc quân phiệt Trung Hoa lung lạc lôi kéo. Trên thực tế, lực lượng yêu nước và khối đại đoàn kết dân tộc cho đến trước ngày Tổng khởi nghĩa Tháng 8/1945 vẫn chưa khắc phục được hoàn toàn sự chia rẽ, nghi ngại, thậm chí bài xích lẫn nhau. Ngay trong nội bộ Đảng và mặt trận Việt Minh cũng còn tồn tại ở một số địa phương, nhất là ở Trung Kỳ và Nam Kỳ, tình trạng chia rẽ, phân liệt. Đây là tình hình rất nghiêm trọng, nhất là khi thời cơ tổng khởi nghĩa giành chính quyền đang đến rất gần. Trong một bức thư gửi các cán bộ Đảng ở Trung Kỳ, Tổng bí thư Trường Chinh đã nghiêm khắc chỉ thị: “Phải kíp chạy lại dưới lá cờ chói lọi của Đảng... Không thể biệt phái chia rẽ! Không thể do dự, hoài nghi!”. Đối với cán bộ Đảng ở Nam Kỳ, đồng chí Trường Chinh chỉ rõ: Chúng ta sẽ phạm phải một tội lớn, nếu trước giờ quyết liệt, chúng ta còn chia rẽ mãi.
Giữa lúc đó, ngay từ ngày 13/8/1945 có tin Nhật Hoàng chấp nhận đầu hàng Đồng minh. Ngay đêm đó, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc đã phát lệnh tổng khởi nghĩa. Ngày 15/8, tin Nhật đầu hàng chính thức được công bố. Tại Tân Trào, từ nhiều ngày trước đó, mặc dù bị ốm nặng, Hồ Chí Minh vẫn quan tâm, hối thúc việc triệu tập Quốc dân Đại hội. Theo chỉ thị của Người, ngày 16/8 Quốc dân Đại hội chính thức khai mạc, tượng trưng cho ý chí, nguyện vọng và khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thông qua đề nghị tổng khởi nghĩa của mặt trận Việt Minh, để đem sức ta tự giải phóng cho ta.
Làn sóng đấu tranh sục sôi do Việt Minh và các lực lượng yêu nước khác tiến hành đã đánh thức và cổ vũ lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết vì đại nghĩa dân tộc của cả những tầng lớp và cá nhân vốn có quá khứ gắn chặt với chế độ thực dân. Cả dân tộc muôn người như một vùng lên giành chính quyền về tay mình. Không khí Tổng khởi nghĩa diễn ra sôi nổi khắp cả nước. Hành động vùng dậy lay trời chuyển đất của hàng triệu quần chúng, tạo nên một ưu thế áp đảo, giáng một đòn quyết định vào tất cả cơ quan đầu não của bọn việt gian, làm tê liệt mọi sự kháng cự của các thế lực thù địch, khiến chúng không kịp trở tay, giành chính quyền về tay nhân dân. Cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền Cách mạng tháng Tám đã thành công rực rỡ trong cả nước vào ngày 28/8/1945. Ngày 30/8/1945, Bảo Đại tuyên chiếu thoái vị, trao ấn vàng, kiếm nạm ngọc lại cho đại diện Việt Minh và kêu gọi hoàng tộc và toàn dân đoàn kết “đoàn kết thì sống, chia rẽ thì chết”.
Chỉ trong vòng 15 ngày, cuộc Tổng khởi nghĩa đã thành công trong cả nước. Ngày 2/9/1945, tại vườn hoa Ba Đình - Hà Nội, thay mặt Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước toàn thể quốc dân đồng bào và thế giới về sự ra đời của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và khẳng định toàn thể dân tộc Việt Nam quyết tâm đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.
Nguồn gốc, động lực để thực hiện các phong trào thi đua yêu nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
Kỷ niệm 80 năm ngày Cách mạng tháng Tám thành công (19/8/1945-19/8/2025) là dịp để mỗi người dân Việt Nam và kiều bào ta ở nước ngoài cùng nhau ôn lại những năm tháng hào hùng của lịch sử dân tộc; chiêm nghiệm về thời kỳ đau thương nhưng đầy tự hào của ông cha đã không tiếc máu xương, dâng hiến cuộc đời và tuổi thanh xuân cho nền độc lập, tự do của dân tộc. Tinh thần bất diệt của Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã truyền nhuệ khí mạnh mẽ cho các thế hệ, trở thành sức mạnh vật chất, tinh thần to lớn trong sự nghiệp đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Đó là sức mạnh phi thường của tinh thần đoàn kết, không một vũ khí nào của kẻ thù có thể công phá được. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã đoàn kết, thực hiện thắng lợi các yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng đặt ra ở từng giai đoạn, thời điểm. Các phong trào thi đua yêu nước đã cổ vũ, động viên, khích lệ các tầng lớp nhân dân nêu cao tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái, giúp đỡ nhau trong mọi điều kiện, hoàn cảnh để hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ của một công dân đối với Tổ quốc. Tinh thần bất diệt của Cách mạng tháng Tám năm 1945 là những chỉ dẫn quý báu để mỗi người dù ở cương vị, chức trách nào đều phải nêu cao tinh thần tự hào dân tộc, đề cao tinh thần, trách nhiệm ở mọi lúc, mọi nơi, không kiêu ngạo cộng sản, đặt ra yêu cầu cao cho bản thân trong từng lĩnh vực, hoạt động cụ thể. Không ngừng nỗ lực trong công việc, cuộc sống, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, cùng với hệ thống chính trị thực hiện tốt mô hình hoạt động chính quyền địa phương hai cấp.
Hiện nay, các cơ quan, đơn vị, địa phương đang tổ chức Đại hội đại biểu các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. Vì vậy, phát huy tinh thần bất diệt của Cách mạng tháng Tám năm 1945, các phong trào thi đua yêu nước cần hướng vào tuyên truyền, giáo dục truyền thống yêu nước, niềm tự hào, tự tôn dân tộc; ý chí, bản lĩnh của con người Việt Nam không khuất phục trước kẻ thù xâm lược; tinh thần đoàn kết, đồng lòng, nhất trí của mọi người; sức mạnh của quần chúng nhân dân trong thực hiện các phong trào thi đua tại địa phương; xây dựng điển hình tiên tiến phù hợp với đặc điểm tình hình, yêu cầu, nhiệm vụ mỗi cơ quan, đơn vị, địa phương; kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, trong đó là “xây” là cơ bản, phổ biến sâu rộng những kinh nghiệm hay, cách làm sáng tạo của các tập thể, cá nhân trong xây dựng cơ quan, đơn vị, địa phương trong sạch, vững mạnh. Tích cực, chủ động đấu tranh với những biểu hiện ngại khó, ngại khổ, đùn đẩy trách nhiệm, không gắn với tập thể.
Tinh thần bất diệt của Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã hoà mình vào dòng chảy liên tục không ngừng của cuộc cách mạng dân tộc, viết tiếp những chiến công, thắng lợi mới trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, mở cửa, hội nhập quốc tế sâu rộng đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Các phong trào thi đua yêu nước đang diễn ra ở các cơ quan, đơn vị, địa phương hiện nay chính là sự thể hiện tinh thần bất diệt đó. Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Dưới ngọn cờ vinh quang của Đảng, với ánh sáng Hồ Chí Minh soi đường, dựa vào sức mạnh nhân dân và khối đại đoàn kết toàn dân tộc, không có khó khăn, thử thách nào mà dân tộc ta không đạt tới. Chính vì vậy, không có lực cản nào, không có lý do gì có thể ngăn bước chúng ta vươn tới hoà bình, thịnh vượng, dân tộc ta trường tồn và phát triển”(3).
Chú thích
1, 2. Toàn văn diễn văn tại Lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025) Tổng Bí thư Tô Lâm, https://baolaodong.vn, ngày 2/9/2025.
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.1, tr.287.
Thượng tá, ThS Nguyễn Ánh Thuần
Viện KHXH$NVQS, Học viện Chính trị
